Местная советская номенклатура БССР позднего сталинизма (1945–1953)

Abstract

Рассматривается процесс восстановления и развития номенклатурного механизма кадровой политики в БССР в первое послевоенное десятилетие, получившее в современной историографии название «поздний сталинизм». Основное внимание обращено на руководящих работников местных органов государственного управления – исполкомов Советов депутатов трудящихся. Характеризуются основные тенденции в трансформации организации номенклатурной практики – централизация и децентрализация. Выделены ключевые иерархические уровни номенклатур (от ЦК ВКП(б) – КПСС до райкомов и горкомов КП(б)Б – КПБ), показано их конкретное наполнение во временной динамике. Отмечается, что существовавшая иерархия номенклатурных должностей во многом более точно, чем их официальный административный статус, определяла реальное положение того или иного работника в структуре власти и управления. В начале 1950-х гг. постоянное обновление состава председателей местных исполкомов сменилось его относительной стабильностью. На руководящие посты в местные структуры государственного аппарата управления стремились назначать уже проверенных на различных руководящих должностях коммунистов с довоенным стажем. Образование играло роль лишь на районных и городских уровнях местной административной иерархии, для ее высшей ступени – председателей облисполкомов – главное значение по-прежнему имел опыт руководящей работы. Несколько возросли стаж работы на занимаемых должностях и общий стаж руководящей работы, повысился уровень образования у председателей районных и городских исполкомов, что позволило перейти на более высокие требования в подборе кадров (наличие специализированного высшего, технического или сельскохозяйственного, образования).

The article examines the process of restoration and development of the nomenclature mechanism of personnel policy in the BSSR in the first post-war decade, which received the name «late Stalinism» in modern historiography. The main attention is paid to the leading employees of local government bodies – the executive committees of the Soviets of Working People’s Deputies. The article describes the main trends in the transformation of the organisation of nomenclature practice – centra­lisation and decentralisation. The main hierarchical levels of nomenclatures are highlighted (from the Central Committee of the all-Union Communist Party(b) – the CPSU to the district and city committees of the CP(b)B – CPB), their specific content is shown in the time dynamics. It is noted that the existing hierarchy of nomenclature positions in many respects more accurately than their official administrative status determined the real position of an employee in the structure of power and management. Initially the high level of renewal of the composition of the chairmen of local executive committees was replaced in the early 1950s by its relative stabilisation. They tried to appoint Communists with pre-war experience who had already been tested in various leadership positions to senior positions in the local structures of the state administration apparatus. The level of education played a role only at the district and city levels of the local administrative hierarchy, for its highest level – the chairmen of regional executive committees – the main importance was still the experience of leadership work. The work experience in the positions held and the general experience of managerial work increased somewhat, the level of education of the chairmen of district and city executive committees increased, which made it possible to move to a higher level of requirements in the selection of personnel (the availability of specialised higher, technical or agricultural, education).

Разглядаецца працэс аднаўлення і развіцця наменклатурнага механізма кадравай палітыкі ў БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе, якое атрымала ў сучаснай гістарыяграфіі назву «позні сталінізм». Асноўная ўвага звернута на кіруючых работнікаў мясцовых органаў дзяржаўнага кіравання – выканкамаў Саветаў дэпутатаў працоўных. Характарызуюцца ключавыя тэндэнцыі ў трансфармацыі арганізацыі наменклатурнай практыкі – цэнтралі­за­цыя і дэ­цэн­тра­лізацыя. Вылучаны асноўныя іерархічныя ўзроўні наменклатур (ад ЦК ВКП(б) – КПСС да райкамаў і гар­ка­маў КП(б)Б – КПБ), паказана іх канкрэтнае напаўненне ў часовай дынаміцы. Адзначаецца, што існаваўшая іерар­хія наменклатурных пасад шмат у чым больш дакладна, чым іх афіцыйны адміністрацыйны статус, вызначала рэальнае ста­новіш­ча таго ці іншага работніка ў структуры ўлады і кіравання. У пачатку 1950-х гг. пастаяннае абнаўленне складу стар­шынь мясцовых выканкамаў змянілася яго адноснай стабільнасцю. На кіруючыя пасады ў мясцовыя структуры дзяр­жаў­нага апарату кіравання імкнуліся прызначаць ужо правераных на розных кіруючых пасадах камуністаў з даваенным стажам. Адукацыя іграла ролю толькі на раённых і гарадскіх узроўнях мясцовай адміністрацыйнай іерар­хіі, для яе вышэйшай ступені – старшынь аблвыканкамаў – галоўнае значэнне па-ранейшаму меў вопыт кірую­чай працы. Некалькі ўзраслі стаж працы на займаных пасадах і агульны стаж кіруючай працы, павысіўся ўзро­вень адукацыі ў стар­шы­нь раённых і гарадскіх выканкамаў, што дазволіла перайсці на больш высокія патрабаванні ў падборы кад­раў (наяўнасць спецыялізаванай вышэйшай, тэхнічнай або сельскагаспадарчай, адукацыі).